चला अधिक सविस्तर माहिती पाहूया.

१. व्यवसाय नोंदणी

आयात-निर्यात व्यवसाय सुरू करण्यासाठी प्रथम आपल्या व्यवसायाची अधिकृत नोंदणी करणे आवश्यक आहे. व्यवसायाची नोंदणी केल्याने तुम्हाला कायदेशीर मान्यता मिळते आणि विविध सरकारी सुविधांचा लाभ घेता येतो. व्यवसाय नोंदणीसाठी खालील पर्याय विचारात घेऊ शकता:

a. एकलमालकी (Sole Proprietorship)

• वर्णन: हे व्यवसायाचे सर्वात सोपे आणि सामान्य स्वरूप आहे, ज्यामध्ये व्यवसाय एकाच व्यक्तीच्या नावावर चालवला जातो.
• नोंदणी प्रक्रिया:
  • स्थानिक नगरपालिकेत किंवा ग्रामपंचायतीत व्यवसाय नोंदणी करा.
  • कर दायित्वांसाठी स्थानीक कर विभागात नोंदणी करा.
  • आवश्यक असल्यास, व्यावसायिक कर (Professional Tax) नोंदणी करा.
• फायदे:
  • सोपी आणि कमी खर्चिक नोंदणी प्रक्रिया.
  • निर्णय घेण्यात स्वातंत्र्य.
• मर्यादा:
  • मर्यादित आर्थिक संसाधने.
  • व्यवसायाच्या जबाबदाऱ्या व्यक्तिगत मालकावर असतात.

b. भागीदारी फर्म (Partnership Firm)

• वर्णन: दोन किंवा अधिक व्यक्ती एकत्र येऊन व्यवसाय चालवतात आणि नफा-तोटा वाटून घेतात.
• नोंदणी प्रक्रिया:
  • भागीदारी करार (Partnership Deed) तयार करा ज्यामध्ये भागीदारांचे अधिकार, जबाबदाऱ्या, नफा-वाटप इत्यादी स्पष्ट केलेले असतात.
  • नोंदणी प्राधिकार्‍याकडे (Registrar of Firms) भागीदारी फर्मची नोंदणी करा.
  • आवश्यक कर नोंदण्या पूर्ण करा जसे की GST नोंदणी.
• फायदे:
  • अधिक आर्थिक संसाधने आणि कौशल्यांची उपलब्धता.
  • जोखीम वाटून घेतली जाते.
• मर्यादा:
  • भागीदारांमधील मतभेद संभवतात.
  • प्रत्येक भागीदार व्यक्तिगतपणे व्यवसायाच्या जबाबदाऱ्यांसाठी उत्तरदायी असतो.

c. मर्यादित दायित्व भागीदारी (LLP – Limited Liability Partnership)

• वर्णन: हे भागीदारी आणि कंपनीचे वैशिष्ट्ये एकत्र आणणारे व्यवसायाचे स्वरूप आहे, ज्यामध्ये भागीदारांची दायित्व मर्यादित असते.
• नोंदणी प्रक्रिया:
  • MCA (Ministry of Corporate Affairs) च्या वेबसाईटवर LLP नोंदणी करा.
  • भागीदारांची डिजिटल स्वाक्षरी प्रमाणपत्रे (DSC) मिळवा.
  • DIN (Director Identification Number) साठी अर्ज करा.
  • LLP करार तयार करून तो नोंदणी करा.
  • आवश्यक कर नोंदण्या पूर्ण करा.
• फायदे:
  • मर्यादित दायित्व, ज्यामुळे व्यक्तिगत संपत्ती सुरक्षित राहते.
  • व्यवस्थापनात लवचिकता.
• मर्यादा:
  • नोंदणी प्रक्रिया थोडी जटिल आणि खर्चिक असू शकते.
  • नियामक अनुपालन आवश्यक आहे.

d. खाजगी मर्यादित कंपनी (Private Limited Company)

• वर्णन: हे व्यवसायाचे अधिक औपचारिक आणि संरचित स्वरूप आहे, जे मोठ्या प्रमाणावर व्यवसायासाठी उपयुक्त आहे.
• नोंदणी प्रक्रिया:
  • MCA च्या वेबसाईटवर कंपनी नोंदणी करा.
  • निदेशकांची DSC आणि DIN मिळवा.
  • कंपनीचे नाव आरक्षित करा.
  • मेमोरँडम ऑफ असोसिएशन (MOA) आणि आर्टिकल्स ऑफ असोसिएशन (AOA) तयार करा.
  • आवश्यक कागदपत्रे सबमिट करून नोंदणी प्रमाणपत्र (Certificate of Incorporation) प्राप्त करा.
  • PAN, TAN आणि GST नोंदणी करा.
• फायदे:
  • मर्यादित दायित्व.
  • निधी उभारण्यात सुलभता.
  • व्यवसायाची सततता सुनिश्चित होते.
• मर्यादा:
  • उच्च नियामक अनुपालन.
  • नोंदणी आणि देखभाल खर्च जास्त असू शकतो.

२. आयात-निर्यात कोड (IEC) प्राप्त करणे

IEC म्हणजे “Importer Exporter Code” जो भारत सरकारच्या वाणिज्य आणि उद्योग मंत्रालयाच्या अंतर्गत येणाऱ्या परराष्ट्र व्यापार महासंचालनालय (DGFT) कडून जारी केला जातो. आयात आणि निर्यात करण्यासाठी हा कोड अनिवार्य आहे.

IEC का आवश्यक आहे?

• कायदेशीरता: आयात-निर्यात व्यवहारांची कायदेशीर मान्यता मिळते.
• बँकिंग व्यवहार: बँकिंग आणि आर्थिक व्यवहारांसाठी IEC आवश्यक आहे.
• शासनाच्या सुविधांचा लाभ: विविध सरकारी योजने आणि प्रोत्साहनांसाठी IEC गरजेचे आहे.

IEC प्राप्त करण्याची प्रक्रिया:

चरण 1: आवश्यक कागदपत्रे तयार करा

• व्यक्तिगत किंवा व्यवसाय ओळखपत्र:
  • पॅन कार्ड (व्यक्तिगत आणि कंपनी दोन्हींसाठी)
• पत्त्याचा पुरावा:
  • आधार कार्ड, मतदाता ओळखपत्र, पासपोर्ट किंवा वीज बिल, टेलिफोन बिल इ.
• बँक खाते संबंधित कागदपत्रे:
  • रद्द केलेला चेक किंवा बँक प्रमाणपत्र.
• इतर कागदपत्रे:
  • व्यवसाय नोंदणी प्रमाणपत्र.
  • कंपनीसाठी MOA आणि AOA प्रत.

चरण 2: ऑनलाइन अर्ज भरणे

• DGFT च्या अधिकृत वेबसाईटवर जा:
  • https://www.dgft.gov.in/CP/
• नवीन यूजर म्हणून नोंदणी करा:
  • आपला पॅन नंबर वापरून लॉगिन आयडी तयार करा.
• IEC अर्ज भरा:
  • आवश्यक माहिती भरा जसे की व्यवसायाचे तपशील, बँक माहिती, आणि संचालकांची माहिती.
• कागदपत्रे अपलोड करा:
  • वरील सर्व आवश्यक कागदपत्रे स्कॅन करून अपलोड करा.

चरण 3: अर्ज शुल्क भरणे

• शुल्क रक्कम:
  • सध्या IEC अर्जासाठी रु. 500/- शुल्क आहे (कृपया अद्ययावत शुल्कासाठी अधिकृत वेबसाईट तपासा).
• भरणा पद्धती:
  • ऑनलाइन पेमेंट गेटवेद्वारे शुल्क भरा (नेट बँकिंग, डेबिट/क्रेडिट कार्ड).

चरण 4: अर्ज सबमिट करा

• सर्व माहिती आणि कागदपत्रे योग्यरित्या भरल्यानंतर अर्ज सबमिट करा.

चरण 5: IEC प्रमाणपत्र प्राप्त करा

• प्रक्रिया वेळ:
  • सामान्यतः 2-3 कार्यदिवसांमध्ये IEC जारी केले जाते.
• प्रमाणपत्र प्राप्ती:
  • IEC प्रमाणपत्र ईमेलद्वारे पाठवले जाते आणि तुम्ही ते DGFTच्या वेबसाईटवरून डाउनलोड करू शकता.

महत्त्वाची टिपा:

• माहितीची अचूकता: सर्व माहिती अचूक आणि अद्ययावत भरा, चुकीची माहिती देण्यामुळे अर्ज नाकारला जाऊ शकतो.
• कागदपत्रांची स्पष्टता: स्कॅन केलेली कागदपत्रे स्पष्ट आणि वाचनीय असावीत.
• अद्ययावत नियम तपासा: IEC अर्ज करण्यापूर्वी DGFT च्या वेबसाईटवरून अद्ययावत नियम आणि प्रक्रिया तपासा.

IEC प्राप्त केल्यानंतरचे पुढील पाऊल:

• RCMC प्राप्त करा (Registration Cum Membership Certificate):
  • विविध निर्यात प्रोत्साहन योजनांचा लाभ घेण्यासाठी निर्यात संवर्धन परिषदेत सदस्यत्व नोंदणी करा.
• GST नोंदणी:
  • जर व्यवसायाची वार्षिक उलाढाल GST मर्यादेपेक्षा अधिक असेल तर GST नोंदणी आवश्यक आहे.
• बँकिंग सोयीसाठी EEFC खाते उघडा:
  • परकीय चलनातील व्यवहार सुलभ करण्यासाठी EEFC (Exchange Earners’ Foreign Currency) खाते उघडा.