भारतात वारस नोंद म्हणजे मालमत्तेच्या हस्तांतरणाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. मालमत्तेचे वारसदार मृत व्यक्तीच्या मालमत्तेचा अधिकार प्राप्त करण्यासाठी वारस नोंदणी करावी लागते. यामुळे आपली मालमत्ता कायदेशीरदृष्ट्या सुरक्षित होते आणि भविष्यातील तंटे टाळले जातात. या लेखात आपण महाराष्ट्रात वारस नोंद कशी करावी याची सविस्तर प्रक्रिया पाहणार आहोत.

वारस नोंदणी कशासाठी आवश्यक आहे?

वारस नोंदणी ही एक कायदेशीर प्रक्रिया आहे, ज्याद्वारे एखाद्या व्यक्तीच्या मृत्यूनंतर त्याच्या मालमत्तेचा वारस कोण आहे हे स्पष्ट केले जाते. ही नोंदणी मालमत्तेच्या हस्तांतरणासाठी आवश्यक आहे आणि ज्यामुळे पुढील वारसदार कायदेशीर हक्क मिळवतात.

वारस नोंदणीची प्रक्रिया

१. मृत्यु प्रमाणपत्र मिळवा:

वारस नोंदणीची पहिली पायरी म्हणजे मालमत्ता धारकाच्या मृत्यूचे प्रमाणपत्र मिळवणे. हे प्रमाणपत्र स्थानिक नगरपालिकेतून मिळवता येते.

२. वारस प्रमाणपत्र मिळवा:

वारसदार कोण आहेत हे निश्चित करण्यासाठी ‘वारस प्रमाणपत्र’ आवश्यक आहे. हे प्रमाणपत्र तलाठी किंवा तहसीलदार कार्यालयातून मिळवले जाऊ शकते. काही प्रकरणांत स्थानिक न्यायालयातून वारस प्रमाणपत्र मिळवण्याची आवश्यकता असते.

३. आवश्यक कागदपत्रांची तयारी:

वारस नोंदणीसाठी खालील कागदपत्रे आवश्यक असतात:

• मृत व्यक्तीचे मृत्यु प्रमाणपत्र
• वारस प्रमाणपत्र
• मालमत्तेचे कागदपत्र (7/12 उतारा, खरेदीखत इ.)
• वारसदारांचे ओळखपत्रे (आधार कार्ड, मतदान कार्ड)
• वारसदारांचे पत्ता पुरावा

४. अर्ज सादर करा:

वरील सर्व कागदपत्रे पूर्ण केल्यानंतर, आपल्याला जवळच्या सब-रजिस्ट्रार कार्यालयात जाऊन अर्ज सादर करावा लागेल. अर्जासोबत सर्व कागदपत्रे संलग्न करावीत.

५. फी भरणे:

वारस नोंदणी प्रक्रियेसाठी थोडीफार रक्कम फी म्हणून आकारली जाते. ही रक्कम जिल्हानिहाय बदलू शकते.

६. चौकशी आणि पडताळणी:

अर्ज सादर केल्यानंतर सब-रजिस्ट्रार कार्यालयाकडून सर्व कागदपत्रांची चौकशी व पडताळणी केली जाते. या प्रक्रियेसाठी काही वेळ लागू शकतो.

७. वारस नोंदणी प्रमाणपत्र:

सर्व कागदपत्रे योग्य असल्यास आणि प्रक्रिया पूर्ण झाल्यानंतर, सब-रजिस्ट्रार कार्यालय आपल्याला वारस नोंदणी प्रमाणपत्र जारी करेल.

वारस नोंदणीसाठी काही विशेष टिपा:

• सर्व कागदपत्रे व्यवस्थित ठेवा आणि कोणतेही कागदपत्र गहाळ होणार नाही याची काळजी घ्या.
• अर्ज भरताना कोणतीही चूक होऊ नये यासाठी कोणत्याही तज्ञाचा सल्ला घ्या.
• प्रक्रिया वेळ घेऊ शकते, म्हणून धीर धरावा.

वारस नोंदणीसाठी लागणारी अतिरिक्त कागदपत्रे:

काही वेळा विशेष प्रकरणांमध्ये अधिक कागदपत्रांची आवश्यकता असू शकते. त्यांमध्ये खालील बाबींचा समावेश आहे:

१. वसीलकत (Will) किंवा उत्तराधिकार पत्र (Succession Certificate):

जर मृत व्यक्तीने मृत्यूपूर्वी वसीलखत तयार केले असेल, तर ते दाखल करणे आवश्यक आहे. वसीलखत नसल्यास, वारसांना उत्तराधिकार प्रमाणपत्र मिळवावे लागते. हे प्रमाणपत्र न्यायालयातून मिळते आणि त्यासोबत न्यायालयीन फी भरावी लागते.

२. परस्पर सहमतीचे पत्र (No Objection Certificate – NOC):

जर वारसांच्या संख्येच्या बाबतीत कोणताही वाद नसेल आणि सर्व वारस आपापसांत सहमत असतील, तर त्यांना ‘परस्पर सहमतीचे पत्र’ सब-रजिस्ट्रार कार्यालयात सादर करावे लागते. हे पत्र सहकार्यातून मालमत्तेच्या हस्तांतरणासाठी महत्त्वाचे आहे.

३. अफिडेव्हिट (Affidavit):

काही वेळा वारस प्रमाणपत्र मिळण्यासाठी अफिडेव्हिट देण्याची गरज असते. यामध्ये वारसांना शपथपत्र द्यावे लागते की, तेच कायदेशीर वारस आहेत आणि कोणत्याही तिसऱ्या व्यक्तीचा मालमत्तेवर हक्क नाही.

वारस नोंदणीमधील अडचणी:

वारस नोंदणीच्या प्रक्रियेत काही वेळा अडचणी येऊ शकतात, ज्यामुळे ती प्रक्रिया दीर्घकाळ टिकू शकते. त्यांपैकी काही सामान्य अडचणी खालीलप्रमाणे आहेत:

१. कागदपत्रांच्या अभावामुळे विलंब:

जर कोणतेही महत्त्वाचे कागदपत्र उपलब्ध नसेल, तर नोंदणी प्रक्रियेत विलंब होऊ शकतो. मृत व्यक्तीच्या मालमत्तेचे कागदपत्रे किंवा वारसांचे कागदपत्रे पूर्ण नसल्यास, अधिकाऱ्यांना ती प्रक्रिया पुढे ढकलावी लागते.

२. वारसांमधील वाद:

कधी कधी एकाच मालमत्तेसाठी अनेक वारस असतात, ज्यामुळे वाद निर्माण होतो. अशावेळी वारसांनी न्यायालयाकडून अंतिम निकाल घेणे आवश्यक असते.

३. गुंठवारे मालमत्ता (Encumbered Property):

जर मालमत्ता कोणत्याही बँकेत तारण ठेवलेली असेल किंवा कोणतेही कर्ज किंवा दावे असल्यास, वारस नोंदणी थांबवली जाऊ शकते. अशावेळी वारसांनी सर्व देणी चुकती करणे आवश्यक असते.